خاک گیاهان آپارتمانی و معرفی 10 بستر کشت مختلف

مطالعه این مقاله 36 دقیقه زمان میبرد

انتشار: 23-05-1402

بروزرسانی 08-11-1402

خاک اهمیتی فوق‌العاده در زندگی ما آدمها داره؛ تا اونجا که ما خودمون رو از خاک می‌دونیم و چنین می‌پنداریم که بدون خاک وجود نخواهیم داشت.

تمام گیاهان نیز برای رشد و ادامه حیات به یک بستر نیاز دارند تا ریشه‌های خود را در آن بگسترانند به غیر از گیاهان آبزی که ریشه‌هایشان در آب زندگی می‌کنند و گیاهان هوازی که ریشه‌هایشان در هوا معلق می‌مانند، سایر گیاهان که خاکزی هستند به یک بستر جامد برای قرارگیری ریشه و توسعه آن نیاز دارند؛ حال ممکنه این بستر همان خاک معمولی باشد و یا موادی باشد که به شبه خاک یا خاک گلدان معروفند.

اگر برای گیاهان خودت بستر کشت مناسبی رو فراهم نکنی، خیلی زود دچار بیماری، سوء تغذیه یا پوسیدگی ریشه میشن و از بین میرن.

قبل از اینکه به خاک گیاهان آپارتمانی یا درست تر بگم بستر کشت گیاهان آپارتمانی بپردازم، اول باید مواردی رو در خصوص خاک و ویژگی های اون بیان کنم.

اگه میخوای به جواب تمام سؤالات ذهنت در خصوص خاک گیاهان آپارتمانی برسی فقط کافیه این مقاله رو تا آخر بخونی یا به ویدئو ها نگاه کنی:

مقدمه ای بر خاک و بستر کشت

خاک اهمیتی فوق‌العاده در زندگی ما انسانها دارد تا آنجا که ما خود را از خاک می‌دانیم و چنین می‌پنداریم که بدون خاک ما وجود نخواهیم داشت.

خاک یکی از منابع ارزشمند طبیعت است که در حدود 69 درصد غذای مورد نیاز انسان از آن تأمین می‌گردد. در نبود خاک سالم، حیات نیز برروی کره زمین امکان‌پذیر نخواهد بود. هر روزه بر اثر ساختمان‌سازی‌ها و ایجاد راه و تأسیسات شهری و صنعتی، مقدار زیادی از خاک از گردش طبیعی و نیز از حوزه کشاورزی خارج شده و تبدیل به خاک مرده می‌گردد.

تا زمانی که بشر قدیم با شکار موجودات دیگر، غذایش را تأمین می‌کرد نیازی به تفکر درباره خاک زیر پایش نداشت ولی از زمانی که کشاورزی یاد گرفت، مجبور شد درباره خاک و اهمیت آن در کشت گیاهان فکر کند.

تمام گیاهان برای رشد و ادامه حیات به یک بستر نیاز دارند تا ریشه‌های خود را در آن بگسترانند. به غیر از گیاهان آبزی که ریشه‌هایشان در آب زندگی می‌کنند و گیاهان هوازی که ریشه‌هایشان در هوا معلق می‌مانند، سایر گیاهان که خاکزی هستند به یک بستر جامد برای قرارگیری ریشه و توسعه آن نیاز دارند؛

حال ممکن است این بستر همان خاک معمولی باشد و یا موادی باشد که به شبه خاک یا خاک گلدانی معروفند. شبه خاک‌ها یا خاک گلدانی، موادی هستند که به جای خاک معمولی برای گیاهان آپارتمانی استفاده می‌شوند؛ چرا که دارای خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی مناسب‌تری برای گیاهان حساس هستند. در این مقاله شما را با خاک و شبه خاک به طور کامل آشنا خواهیم کرد.

خاک چیست؟

خاک محل استقرار گیاهان و منبع تأمین آب و غذای آن‌ها است. خاک عبارت است از قشر چند سانتی‌متری تا چند متری زمین که شامل هوا، آب، موجودات زنده و میکروارگانیسم‌ها، مواد آلی (هوموس) و مواد معدنی (ذرات کانیایی) می‌باشد و ریشه گیاه می‌تواند در آن رشد و نمو کند.

مواد معدنی منبع تأمین مواد غذایی برای گیاهان هستند که از هوازدگی سنگ‌های مادری یا حل شدن مواد موجود در این سنگ‌ها و یا فرسایش ناشی از تغییرات درجه حرارت و انبساط و انقباض سنگ‌ها به وجود می‌آیند. مواد آلی هم بخشی از عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان را تأمین می‌کنند که از تجزیه بافت‌ها و بقایای گیاهی و جانوری بوجود می‌آیند.

مواد آلی توانایی گیاه را برای جذب آب و مواد غذایی افزایش می‌دهند. مواد معدنی حدود 46 درصد خاک را تشکیل می‌دهند و مواد آلی حداکثر 4 درصد؛ آب و هوا هم در فضای خالی خاک (خل و فرج خاک) وجود دارند که این فضا ۵۰ درصد باقیمانده خاک را تشکیل می‌دهد.در حالت ایده آل در این 50 درصد، 25 درصد آب و 25 درصد هوا وجود دارد.

پوسته جامد زمین به علت تماس دائم با آب، هوا و سایر عوامل دائماً در حال تغییر است. نتیجه این تغییر، تبدیل تدریجی سنگ‌ها به خاک است. تخریب سنگ‌ها و تبدیل آن به خاک را هوا دیدگی می‌گویند. عناصر غذایی معدنی و آلی عاملی مهم در رشد و نمو گیاهان هستند. افزایش مواد آلی منجر به تیرگی رنگ خاک می‌شود.

هوموس یا گیاخاک ماده‌ای است سیاه رنگ و تجزیه ناپذیر که در اثر تجزیه مواد آلی (بقایای گیاهان و جانوران) در خاک حاصل می‌شود و دارای عناصر غذایی است و تأثیر بسیار مثبتی در خصوصیات خاک، رشد و تغذیه گیاه دارد. هوموس سبب بهم پیوستگی ذرات خاک شده و زهکشی را بهبود و توانایی خاک را در جذب و تخلیه رطوبت بالا می‌برد. سیاه بودن رنگ خاک‌های جنگلی نیز ناشی از هوموس فراوان در آن‌ها است.

خاکی که ما و تمام موجودات دیگر روی آن زندگی می‌کنیم دارای چند لایه بوده که در شکل زیر نشان داده شده است: در لایه اول و دوم رنگ خاک معمولاً تیره‌تر است و مواد آلی و معدنی زیادی وجود دارد، تخلخل خاک بیشتر است ولی مواد غذایی براحتی شسته می‌شوند و به لایه‌های زیرین ‌می‌روند.

در لایه اول مواد آلی تجزیه شده و تجزیه نشده گیاهان قرار دارند که در خاک مناطق جنگلی و گرم و مرطوب بیشتر دیده می‌شود.

در لایه دوم مواد آلی و معدنی مخلوط شده قرار دارند و از لحاظ مواد غذایی و اکسیژن غنی‌تر از سایر لایه هاست. هر چه به سمت لایه‌های پایینی حرکت کنیم رنگ خاک روشن‌تر شده و بافت آن سنگین‌تر و مواد غذایی آن کمتر می‌گردد.

در لایه سوم مواد آلی و معدنی شسته شده از دولایه قبلی قرار دارند که از دسترس ریشه‌های گیاهان خارج شده است و تراکم کانی‌های رسی، آهن، آلومینیوم و گاهی هوموس در آن دیده می‌شود. به مجموع لایه اول و دوم و بخش بالایی لایه سوم، خاک سطح الارضی یا زراعی می‌گویند که کشاورزی در آن انجام می‌شود. ضخیم بودن این خاک یکی از ویژگی‌های خاک‌های زراعی خوب محسوب می‌شود.

در لایه چهارم مخلوط سنگ و خاک قرار دارد و در نهایت به عمیق‌ترین لایه می‌رسیم که به آن لایه سنگ‌های معدنی یا سنگ بستر می‌گویند که خاک زراعی از فرسایش آن بوجود آمده است. این لایه دارای سنگ‌های بزرگ و بدون تخریب است.

توجه به لایه‌های خاک در کشت گیاهان اهمیت زیادی دارد؛ زیرا از یک عمقی به بعد به سنگ بستر می‌رسیم و گیاه نمی‌تواند ریشه بزند. این عامل بیشتر در درختان اهمیت دارد؛ مانند درخت گردو که گسترش ریشه زیادی داشته و عمق خاک زیادی می‌خواهد. به طورکلی اگر ضخامت خاک سطح الارضی 50 تا 100 سانتیمتر باشد خاک عمق مناسب دارد و اگر کمتر از 25 سانتیمتر باشد خاک کم عمق است.

خصوصیات خاک

خاک یکسری پارامتر‌هایی دارد که خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آن را تعیین می‌کنند و از روی آن‌ها می‌توان خاک مناسب هر گیاه را تشخیص و کیفیت آن را ارزیابی کرد؛ این پارامتر‌ها عبارتند از:

بافت خاک

قسمت جامد خاک، از ذراتی به نام سنگدانه تشکیل می‌شود. سنگدانه‌ها ذرات ریز و درشتی هستند که از هوازدگی و فرسایش سنگ‌ها بوجود می‌آیند و بر حسب اندازه به ترتیب از کوچک به بزرگ به رس، سیلت، ماسه و شن تقسیم‌بندی می‌شوند. به نسبت ذرات ماسه، رس و سیلت در خاک، بافت خاک می‌گویند.

رس^[1] به ذراتی با اندازه کوچکتر از 0.002 میلی‌متر، سیلت^[2](لای) به ذراتی با اندازه بین 0.002 تا 0.063 میلی‌متر و ماسه^[3] به ذراتی با اندازه 0.063 الی 2 میلی‌متر می‌گویند. بطور کلی هرچه ذرات خاک درشت‌تر باشند خلل و فرج، تهویه و زهکش بهتری دارند و هرچه ریزتر باشند خلل و فرج، تهویه و زهکش ضعیف‌تری دارند.

شن یا سنگریزه[4] ذراتی بزرگتر از ماسه هستند که اندازه آن‌ها از 2 الی 63 میلی‌متر متغیر است و در بازار بر حسب سایز با نام شن عدسی، شن نخودی و شن بادامی فروخته می‌شوند.

خاک شن و ماسه‌ای یعنی خاکی که میزان شن و ماسه بالایی دارد و معمولاً در سواحل دریا و رودخانه‌ها به راحتی یافت می‌شود.

خاک شن و ماسه‌ای زهکش، نفوذپذیری و تهویه خوبی دارد و ریشه گیاه براحتی در آن تنفس می‌کند؛ ولی عناصر غذایی آن براحتی شسته شده، مواد غذایی کافی در اختیار گیاه قرار نمی‌گیرد؛

همچنین خیلی سریع خشک شده و آب آن به سرعت از دسترس ریشه‌ها خارج می‌گردد؛ بنابراین برای اکثر گیاهان به غیر از کاکتوس‌ها و ساکولنت‌ها مناسب نیست؛ همچنین بدلیل سست بودن خاک، گیاه به طور محکم و استوار در آن قرار نمی‌گیرد. آبیاری در این خاک باید با تناوب بیشتر و فاصله کمتر صورت گیرد.

شن و ماسه از لحاظ نحوه تولید به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند:

شن و ماسه کارخانه‌ای: این نوع شن و ماسه توسط انسان و در کارخانجات از طریق دستگاه‌های سنگ شکن تولید می‌شود و ذرات آن معمولاً درشت، تیز و گوشه دار هستند.

شن و ماسه رودخانه‌ای (آبرفتی): این نوع شن و ماسه به طور طبیعی و در اثر برخورد و سایش سنگ‌ها و خرد شدن آن‌ها تولید شده و در بستر رودخانه‌ها ذخیره می‌شود؛ شکل آن معمولاً صاف، گرد و صیقلی است و برای گیاهان مناسب‌تر است.

خاک رسی یعنی خاکی که میزان رس بالایی دارد (بیش از 40 درصد). رنگ آن از قهوه‌ای تا نارنجی و قرمز متغیر است. این خاک محیط مناسبی برای کشت اغلب گیاهان نیست؛ چون زهکش و نفوذ‌پذیری ضعیفی دارد؛ بافت سنگینی داشته، هوای بسیار کمی بین ذرات آن وجود دارد.

این خاک آب زیادی را به مدت طولانی درخود نگه می‌دارد که منجر به تهویه ناکافی و کاهش تنفس ریشه‌های گیاه و در نهایت خفگی آن می‌شود. رشد ریشه نیز در این خاک به سختی صورت می‌گیرد.

سطح این خاک در اثر خشکی سله می‌بند و ترک می‌خورد و چسبندگی زیادی دارد؛ البته مزیت آن این است که مواد غذایی بیشتری را در خود نگهداری می‌کند. رنگ خاک رسی از خاک ماسه‌ای تیره‌تر، تناوب آبیاری گیاه در این خاک کمتر و فاصله آبیاری بیشتر است. توصیه میشود در خاک گیاهان آپارتمانی از رس استفاده نشود.

خاک لومی^[⁵^] خاکی است که مخلوطی از رس، ماسه و سیلت به نسبت کافی است؛ به عبارتی از 20 درصد رس، 40 درصد سیلت و 40 درصد ماسه تشکیل شده است و رنگ آن از خاک رسی تیره‌تر است. این خاک از لحاظ خواص فیزیکی و شیمیایی متعادل بوده و بهترین خاک برای پرورش و نگهداری اکثر گیاهان است و به عنوان ارزان ترین خاک گیاهان آپارتمانی میتوان روی آن حساب کرد.

خاک لومی به‌خاطر ترکیب ذرات ریز و درشت به‌خوبی می‌تواند، آب، هوا و مواد آلی پوسیده را در خود نگه دارد؛ در عین حال زهکش، نفوذپذیری و تهویه خوبی دارد و محیط مناسبی برای رشد ریشه گیاهان است. هرچند این خاک برای گیاهان خانگی نیز مناسب است ولی برای این دسته از گیاهان معمولاً از شبه خاک‌ها استفاده می‌شود که در ادامه به آن‌ها نیز پرداخته خواهد شد.

به طور کلی 12 نوع بافت خاک وجود دارد که در مثلث بافت خاک نشان داده شده است. هر ضلع این مثلث مربوط به سه عنصر اصلی هر خاک یعنی ماسه، سیلت و رس است. بعد از مشخص کردن مقدار ذرات روی هر ضلع مثلث، خط موازی با ضلع قبلی (در جهت پادساعتگرد) کشیده می‌شود؛ پس از رسم هر سه خط نقطه تقاطع که در یکی از قسمت‌های مثلث واقع می‌شود نشان‌دهنده بافت خاک است.

[1] .Clay

[2] .Silt

[3] .Sand

[4] . Gravel

[5]. Loam Soil

نکته: از ماسه دریا به دلیل شوری بالا برای گیاهان استفاده نکنید. شن و ماسه مصالح فروشی را حتماً چندبار بشویید تا خاک رس و نمک‌های اضافی آن خارج شود.

تشخیص نوع خاک از لحاظ بافت

ساده‌ترین روش برای تشخیص بافت خاک آزمایش زیر است:

مقداری از خاک را مرطوب کرده و در کف دست فشار دهید، سپس دست را باز کنید اگر خاک از هم پاشید بافت آن ماسه‌ای است؛ اگر با باز کردن دست خاک شکل خود را حفظ کرد، با انگشت خود ضربه‌ای به آن بزنید، اگر از هم پاشید خاک لومی است ولی اگر با ضربه نیز به حالت گلوله باقی ماند خاک رسی است.

ساختمان خاک

شکل و طرز قرارگیری ذرات ماسه، رس و سیلت در کنار هم که منجر به تشکیل توده‌های خاکی به هم پیوسته ریز و درشت (خاکدانه) می‌گردد، ساختمان خاک می‌گویند که حرکت و نفوذ آب را در آن مشخص می‌کند. اگر خاکدانه‌ها شکل مشخصی داشته باشند مثلاً کروی، مکعبی، منشوری، ستونی و یا بشقابی باشند، خاک دارای ساختمان مشخص است؛ در غیر اینصورت خاک بدون ساختمان به حساب می‌آید.

خاک سبک: خاکی است که بیش از ۸۰ درصد وزن آن شن و ماسه یا ماده سبک و متخلخل دیگری باشد و مقدار رس آن کمتر از ۱۲ درصد باشد. این خاک زهکش قوی و تخلخل بالایی دارد و اکسیژن زیادی را در خود ذخیره می‌کند. زودتر رطوبت خود را از دست می‌دهد و در معرض فرسایش بادی است. آبشویی املاح و عناصر غذایی آن‌ها نیز در آن قابل توجه است. خاک‌های ماسه‌ای، لوم ماسه‌ای و ماسه لومی در این دسته‌اند.

خاک سنگین: خاکی که بیش از ۲۸ درصد رس دارد سنگین به حساب می‌آید، این خاک چسبنده است و آب اضافی را نمی‌تواند از خود خارج کند و سطح آن پس از خشک شدن سله می‌بندد (درز و ترک برمی‌دارد) و اکسیژن بسیار کمی را می‌تواند نگه دارد. رطوبت قابل استفاده گیاه در این نوع خاک بیشتر از سایر خاک هاست؛ ولی زهکشی آن دشوار است. آبشویی عناصر غذایی نیز کمتر است. خاک‌های رسی، لوم رسی، رسی سیلتی و رسی ماسه‌ای در این دسته هستند.

چگونه خاک را اصلاح کنیم؟

برای اصلاح خاک‌های شنی می‌توان از کود‌های حیوانی، کود‌های زیستی مانند ورمی کمپوست و یا انواع بقایای گیا‌هایی مانند برگ پوسیده و کوکوپیت استفاده کرد تا قدرت نگهداری آب و مواد غذایی در خاک افزایش یابد. برای اصلاح خاک‌های رسی نیز می‌توان از شن و ماسه، پوکه ریز، پرلیت، کود حیوانی و بقایای گیاهی استفاده کرد تا تخلخل و زهکش تقویت شده و خاک سبک گردد.

حرکت آب در خاک

حرکت آب در خاک، به بافت و ساختمان آن وابسته است به طوریکه در خاک‌های شن و ماسه‌ای، زهکشی آسان و قوی و در نتیجه حرکت آب به سهولت انجام می‌گیرد؛ ولی در خاک‌های رسی زهکشی دشوار و ضعیف و حرکت آب به سختی انجام می‌گیرد و خاک‌های لومی مابین این دو قرار دارند. برای اغلب گیاهان، خاک‌های لومی مناسب‌ترین گزینه بوده ولی برای گیاهان گوشتی خاک‌های شن و ماسه‌ای بهترین گزینه هستند.

اسیدیته خاک ( PH)

غلظت یون هیدروژن^[1] در محلول خاک را اسیدیته، واکنش یا PH خاک می‌گویند که باید در یک محدوده مناسب باشد تا عناصر غذایی مورد نیاز جذب گیاه شوند. در خاک‌های اسیدی مقدار یون H⁺ بیشتر ازOH^– است.

مقیاس PH از 1 برای خاک‌های کاملاً اسیدی، تا ۱۴ برای خاک‌های کاملاً قلیایی متغیر است و PH برابر 7، نشان‌دهنده وضعیت خنثی در خاک است. با وجود مقیاس ۱ تا ۱۴ برای PH، به‌ندرت PH خاک از محدوده ۴ تا ۸ خارج می‌شود.

PH خاک به دلیل تأثیر بر عملکرد میکرو‌ارگانیزم‌ها و همچنین قابلیت جذب مواد غذایی خاک توسط ریشه گیاهان، به طور غیر مستقیم در رشد و عملکرد آن‌ها بسیار مؤثر است. همچنین PH در زیبایی و شادابی گیاهان مخصوصاً گیاهان برگ رنگی و ابلق تأثیرگذار است.

رشد اکثر گیاهان در PH خیلی اسیدی یعنی زیر 5 و خیلی قلیایی یعنی بالای 8 دچار مشکل می‌شود. PH بین 6 تا 7 مناسبترین حالت اسیدیته برای بیشتر واکنش‌های بیولوژیک خاک است.

معمولاً در مناطق با بارندگی زیاد، خاک اسیدی و در مناطق بیابانی و خشک، خاک قلیایی است.

هر عاملی که بتواند عناصر بازی یعنی منیزیم، کلسیم و سدیم را از خاک خارج کند و یا میزان عناصر هیدروژن یا آلومینیوم را در خاک افزایش دهید منجر به کاهش PH خاک و در نتیجه اسیدی‌تر شدن خاک خواهد شد.

برای پایین آوردن PH خاک‌های قلیایی می‌توان از گوگرد پودری یا مایع، اسید نیتریک[2]، اسید سولفوریک[3]، اسید فسفریک[4] و هیومیک اسید استفاده کرد؛ موادی همچون برگ‌های کمپوست شده و پیت ماس هم باعث کاهش PH خاک می‌شوند. کود‌های پایه سولفات نیز PH خاک را کاهش می‌دهند. کود‌های شیمیایی در صورت مصرف زیاد PH را بالا می‌برند.

اگر خاک خیلی اسیدی باشد برای بالابردن PH می‌توان به آن آهک[5] یا زغال چوب اضافه کرد. پوست تخم مرغ و کود پودر استخوان نیز به دلیل دارا بودن کلسیم، PH خاک را بالا می‌برند.

در خاک خیلی قلیایی عناصر ریز مغذی مخصوصاً آهن و منگنز جذب نمی‌شوند و عنصر پرمصرف فسفر نیز حلالیت خود را از دست داده و اثرات کمبود این عناصر ظاهر می‌شوند. در خاک‌های خیلی اسیدی جذب کلسیم دچار اختلال شده و سمیت آلومینیم و منگنز بوجود می‌آید. در اسیدیته بیشتر از 6.5 فلوراید قابل جذب برای گیاهان نیست.

اکثر گیاهان آپارتمانی برگ زینتی در PH کمی اسیدی تا خنثی یعنی 6.1 تا 7.3 بهترین عملکرد را دارند؛ اکثر گیاهان گلدار آپارتمانی در PH اسیدی یعنی 5 تا 6 بهترین عملکرد را دارند؛ تعدادی نیز مانند سانسوریا و برخی کاکتوس‌ها در PH کمی قلیایی یعنی 7.4 تا 7.8 بهترین عملکرد را دارند.

برای سنجش PH در مقیاس خانگی می‌توانید از کاغذ‌های تورنسل یا کیت‌های مایع تشخیص PH استفاده کنید که البته مقادیر بدست آمده تقریبی هستند و نه کاملاً دقیق؛ زیرا سنجش دقیق اسیدیته آب یا خاک نیازمند دستگاه‌های PH متر حرفه‌ای است که گران هستند.

این عبارات را به خاطر بسپارید:

افزایش اسیدیته = افزایش درجه اسیدی بودن= کاهش PH

کاهش اسیدیته = افزایش درجه قلیایی بودن= افزایش PH

[1]. Hydrogen-Ion (H⁺⁾

[2] . Nitric Acid- HNO₃

[3] . Sulfuric Acid- H₂SO₄

[4] . Phosphoric Acid- H₃PO₄

[5] . Lime

روش سنجش PH خاک گیاهان آپارتمانی

1-در ابتدا مقداری از خاک گلدان را به عنوان نمونه برداشت کنید، خاک سطحی را برندارید بلکه از چند سانتی‌متری عمق خاک نمونه‌گیری کنید.

2-نمونه گرفته شده را با مقدار کافی آب مقطر یا آبی که اسیدیته آن خنثی باشد مخلوط کرده و بهم بزنید تا به شکل دوغاب در بیاید. بهترین حالت یک قسمت خاک و 2.5 قسمت آب است. (دمای آب حدود 25 درجه باشد)

3-پس از گذشت 5 دقیقه دوغاب را از صافی گذرانده تا آب آن جدا شود.

4-کاغذ تورنسل را در مایع حاصل فرو کرده و مقداری صبر کنید.

5-رنگ کاغذ را با راهنمای روی بسته آن تطبیق دهید تا به مقدار تقریبی PH دست یابید.

EC و شوری خاک

ضریب هدایت الکتریکی یا EC خاک، شاخصی از میزان نمک‌ها و املاح موجود در آن است که هرچه بالاتر باشد شوری خاک^[1] بیشتر است. منظور از شوری خاک نمک‌های کلسیم، منیزیم، سدیم و آهک است. شوری خاک با واحد میکرو زیمنس بر سانتی‌متر[2] (یا میکرو موس بر سانتی‌متر[3]) اندازه‌گیری می‌شود. همچنین از دو واحد میلی موس بر سانتیمتر و دسی زیمنس بر متر[4] نیز استفاده می‌شود که با هم برابر و معادل هزار میکرو زیمنس بر سانتی‌متر می‌باشند.

بالا بودن شوری خاک منجر به کاهش قدرت جذب آب و مواد غذایی می‌شود و هرچه خاک شورتر باشد ریشه گیاه قدرت مکش بیشتری برای جذب آب نیاز دارد. یکی از اصلی‌ترین علل شور شدن خاک گیاهان آپارتمانی، کوددهی زیاد است؛ چرا که این عمل سبب تجمع املاح و عناصر غذایی در خاک و در نتیجه افزایش EC می‌گردد. اهمیت شوری خاک در هوای گرم و خشک بیشتر از هوای خنک و مرطوب است؛ زیرا قدرت جذب آب گیاه پایین آمده است.

بهترین شرایط رطوبتی برای اندازه‌گیری شوری خاک، حد ظرفیت زراعی (FC) است و درجه حرارت استاندارد برای تعیین هدایت الکتریکی یا شوری، 25 درجه سانتیگراد است؛ چون با افزایش دما میزان نمک محلول افزایش می‌یابد. خاک‌های سنگین که زهکش مناسب ندارند معمولاً زودتر دچار شوری می‌شوند و آبشویی آن‌ها سخت‌تر است.

در مناطق خشک بدلیل کمبود بارندگی، نمک از خاک شسته نشده و شوری خاک افزایش می‌یابد. خاک‌های سبک و خاک‌های مناطق پربارش، کمتر دچار شوری می‌شوند. کاهش جذب آب و مواد غذایی در خاک شور در اثر فشار اسمزی رخ می‌دهد. فشار اسمزی یعنی اینکه جهت جریان حلال، همواره از محلی با غلظت کمتر حل‌شونده به طرف محلی با غلظت بیشتر حل شونده است.

در خاک شور، آب و مواد غذایی حل شده در خاک به دلیل اینکه غلظت مواد غذایی در خاک بیشتر از ریشه‌ها شده است به جای اینکه از خاک وارد ریشه‌ها شوند، از ریشه‌های گیاه وارد خاک می‌شوند و بنابراین ریشه‌ها چروکیده و به تدریج گیاه پژمرده می‌گردد. اگر شوری خاک گیاهان آپارتمانی کمتر از 1200 میکروزیمنس بر سانتی‌متر باشد مطلوب است ولی برای گیاهان فضای باز این مقدار میتواند بیشتر هم باشد.

[1] . Soil Salinity

[2] . μS/cm

[3] . μmhos/cm

[4] . ds/m

عوارض شوری خاک

شوری خاک پدیده‌ای است که در اثر تجمع املاح و عناصر غذایی در خاک، کیفیت نامناسب آب و یا کوددهی زیاد اتفاق می‌افتد و منجر به ایجاد تنش در گیاهان می‌‌شود، یکی از علائم آن پژمردگی و ریزش برگهای گیاه با وجود آبیاری کافی است چرا که گیاه نمیتواند آب کافی جذب کن

بالا بودن سطح شوری خاک علائمی در خاک یا خود گیاه ایجاد می‌کند از جمله:

اندازه برگ‌ها کوچک شده و میوه و گل کمتر می‌گردد؛

بذر‌ها به سختی جوانه می‌زنند.

حاشیه برگ‌های گیاه دچار سوختگی می‌شود و جذب آب و مواد غذایی توسط گیاه سخت‌تر شده و گیاه پژمرده می‌گردد.

برگ‌ها نوک خمیده و همچنین لبه‌های سوخته‌ای پیدا می‌کنند و در نهایت دچار پیچیدگی یا پیچ‌خوردگی می‌شوند.

ایجاد لکه‌های قهوه‌ای یا نکروز روی برگ‌ها

کلروز بین رگبرگی (زرد شدن بین رگبرگ‌ها)

تغییر در اندازه و حجم برگ‌ها

روشهای کاهش شوری خاک گلدان

برای کاهش شوری خاک از دو روش اصلی می‌توان استفاده کرد:

1-آبیاری با هیومیک اسید

2-خاک‌شویی با آب

به شما توصیه می‌کنیم حداقل فصلی یکبار از هیومیک اسید به صورت آبیاری استفاده کنید تا شوری خاک کاهش یابد و عناصر غذایی بلوکه شده در خاک جذب گیاهان شود؛ همچنین در مواقع شدید شوری می‌توانید گیاه را به داخل حمام برده و شلنگ آب را با ضرب کم روی خاک بگیرید و بگذارید چند دقیقه آب خاک را شسته و از کف گلدان خارج شود.

روش دیگر اینست که گلدان را در یک تشت آب فرو ببرید، نیم ساعت صبر کنید تا خاک آن کاملاً از آب اشباع شود سپس آن را بیرون آورده و در محلی قرار دهید تا آب اضافی از زهکش خارج شود.

برای آبشویی بهتر، ابتدا گلدان را یکبار آبیاری کنید تا نمکهای خاک به شکل محلول درآیند سپس 5 دقیقه صبر کرده و یکبار آبیاری سنگین انجام دهید که به این روش لیچینگ میگویند. بهتر است هر 6 ماه یکبار خاک گلدان را آب شویی[1] کنید.

[1] .flushing plant soil

ظرفیت تبادل کاتیونی

یکی از شاخص‌های مهم در حاصلخیز بودن خاک، ظرفیت تبادل کاتیونی ( CEC) [1] می‌باشد که به کل ظرفیت خاک برای نگهداشتن یون‌های قابل تبادل گفته می‌شود. خاک‌هایی که CEC پایینی دارند اغلب دچار کمبود مواد مغذی می‌شوند و خاک‌هایی که CEC بالاتری دارند مواد مغذی ضروری را برای مدت بیشتری حفظ کرده و ظرفیت ذخیره‌سازی آب بالاتری نیز دارند.

ماسه‌ی خالص CEC کمی دارد در حالی‌که خاک‌های رسی عمدتاً CEC بالاتری دارند. با اضافه کردن مواد آلی به خاک‌های که CEC پایینی دارند می‌توان این شاخص را بالا برد.

[1] .Cation-Exchange Capacity

تخلخل و نفوذپذری خاک چیست؟

تخلخل [1] به میزان خل و فرج و در نتیجه نفوذپذیری خاک[2] در برابر هوا اشاره دارد. بسته به بزرگی خل و فرج، خاک را درشت منافذ یا ریز منافذ می‌نامند. ریشه گیاهان برای بقا و رشد به هوا نیاز دارد؛ بنابراین اطمینان از مناسب بودن تخلخل برای گیاه شما مهم است؛ از طرفی بین هوا و آب در خاک باید تعادل وجود داشته باشد.

در خاک خشک تهویه خاک بیشتر بوده و اکسیژن زیادی وجود دارد ولی در خاک اشباع از آب، تهویه خیلی کم بوده و میزان اکسیژن بسیار پایین است؛ پس نه خاک خشک برای گیاه خوب است و نه خاک اشباع و باید تعادل آب و هوا در خاک رعایت شود. تخلخل 50 درصد که شامل 25 درصد هوا و 25 درصد آب باشد بهترین حالت برای گیاهان است.

[1]. Soil Porosity

[2].permeability

زهکش خاک چیست؟

منظور از زهکش خاک[1] ، توانایی طبیعی خاک برای عبور آب از آن است. خاک سنگین و متراکم آب را نگه می‌دارد؛ در حالی که خاک سبک اجازه می‌دهد آب به سرعت از آن عبور کند؛ بنابراین هرچه توانایی خاک در خارج کردن آب اضافی بیشتر باشد زهکش آن بهتر است. خاک‌های رسی زهکش ضعیف، خاک‌های لومی زهکش مناسب و خاک‌های شن و ماسه‌ای زهکش قوی دارند.

[1] .Soil Drainage

بستر کشت گیاهان آپارتمانی

بستر کشت محیطی است که ریشه گیاه در آن قرار می‌گیرد، استحکام گیاه را حفظ می‌کند و آب و مواد غذایی مورد نیاز آن را تأمین می‌کند و یک تعادل مناسب از آب و اکسیژن برای ریشه‌ها ایجاد می‌نماید.

بستر کشت یک واژه عمومی است که خاک نیز نوعی بستر کشت محسوب میشود ولی هر بستر کشتی خاک نیست! بنابراین ممکن است بستر کشت شامل موادی غیر از خاک باشد.

امروزه برای بستر کشت گیاهان آپارتمانی بیشتر از موادی که به آن‌ها شبه خاک یا خاک گلدانی می‌گویند به جای خاک معمولی استفاده می‌گردد. در ادامه با معروفترین این مواد آشنا خواهید شد:

کوکوپیت

کوکوپیت[1] ماده‌ای است قهوه‌ای رنگ که از الیاف پوسته میوه‌ی نارگیل یا تنه درخت نارگیل به دست می‌آید. کوکوپیت اولین بار در قرن 19 میلادی به کار گرفته شد. این ماده عناصر غذایی ناچیزی دارد و فقط شامل مقداری پتاسیم و تعدادی زیر مغذی است. باعث افزایش زهکش و تخلخل خاک و بهبود هوا‌رسانی به ریشه گیاه می‌شود.

PH آن کمتر از ۷ و بنابراین کمی اسیدی است (5.8 الی 6.8). CEC نسبتاً بالا و در نتیجه نگهداشت آب و مواد غذایی خوبی دارد و از آبشویی سریع خاک جلوگیری می‌کند. استریل بوده و عاری از عوامل بیماری‌زا یا بذور علف هرز و تخم آفات است؛ چون الیاف نارگیل بالای سطح خاک رشد می‌کنند.

هر یک کیلوگرم کوکوپیت قالبی فشرده بعد از مخلوط شدن با آب، از حالت فشردگی خارج شده و تا 12 الی 15 لیتر افزایش حجم پیدا می‌کند. کوکوپیت تا 8 برابر وزن خود می‌تواند آب نگهداری کند. کوکوپیت به دلیل وارداتی بودن قیمت نسبتاً بالایی هم دارد.

اضافه کردن کوکوپیت به خاک شنی سبب می‌شود تا رطوبت و آب بیشتری در خود نگه دارد. کوکوپیت منجر به صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی می‌شود. این ماده کاملاً ارگانیک بوده و تجزیه‌پذیر است و در حدود 3 تا 4 سال زمان نیاز دارد تا کاملاً بپوسد. کوکوپیت بر خلاف پیت ماس که تشکیل آن صد‌ها سال طول می‌کشد خیلی سریع‌تر تولید می‌شود و بنابراین در دسترس‌تر است.

کوکوپیت درجه شوری نسبتاً بالایی دارد و ممکن است مقدار سدیم و کلر آن بالا باشد؛ بنابراین بهتر است قبل از مصرف شسته شود تا شوری آن کاهش یابد. کوکوپیت به تنهایی به عنوان بستر کشت توصیه نمی‌شود زیرا احتمال پوسیدگی ریشه در آن بالا خواهد بود. کوکوپیت قالبی شامل سه جزء اصلی می‌باشد که عبارتند از:

پیت: دانه‌های ریز با ابعاد 1 تا 5 میلی‌متر که به رنگ قهوه‌ای تیره هستند.

الیاف: نخ مانند هستند که با ضخامت خیلی کم و طول متفاوت می‌باشند.

چیپس[2]: ذرات به پیوسته و چسبیده پیت و الیاف به اندازه چیپس خوراکی را گویند.

[1]. Coco Peat- Coir

[2]. Coconut Chips

پرلیت

پرلیت[1] یک نوع ماده آتشفشانی از جنس سیلیکات آلومینیوم و شبیه ذرت بو داده یا تکه‌های یونولیت است که در دمای نزدیک به 1,000 درجه سانتی‌گراد در آتشفشان‌ها حرارت می‌بیند، می‌ترکد و به 4 تا 30 برابر حجم اولیه خود می‌رسد و حالت متخلخل و پفکی پیدا می‌کند. در زبان انگلیسی به آن سنگ اسفنجی[2] نیز می‌گویند.

دارای وزن سبک و چگالی بسیار پایینی است. فاقد بو بوده و کاملاً استریل است و فاقد عوامل بیماریزا یا بذور علف هرز و تخم آفات است. پرلیت عایق صدا و گرما است. 3 تا 4 برابر وزن خشک خود آب جذب و نگهداری می‌کند. سرعت تخلیه آب و خشک شدن آن از کوکوپیت، ورمیکولیت و پیت ماس بیشتر است. فاقد مواد آلی و عناصر غذایی است.

CEC ناچیزی دارد و مواد غذایی را سریع از دست می‌دهد. PH آن خنثی است. برای اصلاح خواص فیزیکی، حفظ رطوبت و بهبود تخلخل خاک از آن استفاده می‌شود. به سبک کردن خاک‌های سنگین و رسی کمک می‌کند. پرلیت درکشت هیدروپونیک و تولید نشاء کاربرد ویژه‌ای دارد.

استفاده از پرلیت در کشاورزی سبب صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شود. همچنین پرلیت منجر به تأمین اکسیژن کافی برای ریشه‌های گیاه شده و سبب جلوگیری از تغییرات ناگهانی دما در بستر کشت می‌گردد. پرلیت به دلیل اینکه داخل کشور تولید می‌شود از کوکوپیت و پیت ماس به مراتب ارزان‌تر است.

از دیگر کاربرد‌های پرلیت می‌توان به کاربرد ساختمانی آن به عنوان عایق اشاره کرد؛ همچنین در صنایع غذایی، دارویی و تصفیه آب، استخر‌های شنای شهری و همچنین به عنوان یک ماده ساینده در پولیش‌ها، پاک‌کننده‌ها و صابون‌ها استفاده می‌شود.

پرلیت دارای گرد و غبار زیادی است که این گرد و غبار می‌تواند حساسیت تنفسی ایجاد کند و باعث تحریک چشم شود. پرلیت باعث سرطان نمی‌شود، اگرچه برخی از محصولات تجاری پرلیت ممکن است حاوی مقدار بسیار کمی کوارتز^[3^] نیز باشند که به عنوان یک ماده سرطان‌زا ذکر شده است.

پرلیت دارای سایز‌بندی‌های مختلف است که هرکدام مصارف خاص خود را دارند و از سایز شکری تا سایز نخودی موجود است. پرلیت برای گیاهانی مناسب‌تر است که به محیط‌های خیلی مرطوب نیاز ندارند، مانند کاکتوس‌ها یا برای آن‌هایی که عموماً به خاک‌هایی با زهکشی بسیار خوب نیاز دارند. پرلیت از کوکوپیت و ورمیکولیت متخلخل‌تر است و زهکش قوی‌تری دارد و سریع‌تر خشک می‌شود و هوای بیشتری به ریشه‌ها می‌رساند.

[1]. Perlite

[2] . Sponge Rock

[3]. Quartz

پیت ماس

پیت ماس[1] از خزه‌ها و گیاهان باتلاقی تولید می‌شود و زمانی تشکیل می‌شود که خزه اسفاگنوم ^[2]در باتلاق‌ها و مرداب‌ها طی یک دوره زمانی بسیار طولانی در شرایط بی‌هوازی و در اختلاف دمای زیاد در زمستان و تابستان و طی صد‌ها سال تجزیه می‌شود.

معنی لغوی “پیت‌ماس” خزه تورب است و علت نام‌گذاری آن محل رویش این نوع خزه است که عمدتاً در خاک‌های تورب‌دار (دارای زغال‌سنگ نارس) رشد می‌کند. کشور‌های اصلی تولید‌کننده پیت ماس در جهان استونی، لیتوانی و کانادا هستند و به دلیل وارداتی بودن قیمت بالایی دارد.

پیت ماس بافت بسیار نرمی دارد و سبب سبک کردن خاک، بهبود هوا‌رسانی به ریشه و حفظ رطوبت می‌گردد. CEC خیلی بالایی دارد و مواد غذایی زیادی را نگهداری می‌کند و از آبشویی سریع خاک پیشگیری می‌نماید. دارای مواد آلی و مقدار کمی عناصر غذایی شامل نیتروژن، فسفر و پتاسیم است.

PH آن کمتر از ۷ (3.5 الی 4.5) و دارای خاصیت اسیدی است؛ بنابراین برای گیاهان اسیدی دوست مانند آزالیا پیت ماس بیشتری می‌توان استفاده کرد. پیت ماس می‌تواند10 تا 20 برابر وزن خشک خود آب جذب کند. این ماده استریل نشده است ولی معمولاً حاوی تخم آفات یا عوامل بیماریزا نمی‌باشد و حتی برخی میکروارگانیزم‌های مفید مانند قارچ تریکودرما در آن وجود دارند.

پیت ماس هوادهی کمتری نسبت به پرلیت و ورمیکولیت در خاک ایجاد می‌کند؛ همچنین دارای یک ماده ضد قارچ طبیعی است که می‌تواند مانع بیماری قارچی گیاهان یا مرگ گیاهچه‌ها شود. پیت ماس با توجه به درجه پوسیدگی و میزان مواد آلی در سه نوع سیاه، قهوه‌ای تیره و قهوه‌ای روشن وجود دارد که نوع سیاه آن درجه پوسیدگی بالاتر و مواد آلی بیشتری دارد و نوع قهوه‌ای روشن آن درجه پوسیدگی کمتر ولی تخلخل و تهویه بهتری دارد.

پیت ماس در خاک‌های رسی و سنگین منجر به سبک شدن و در خاک‌های شنی و سبک منجر به بهم پیوستگی خاک می‌گردد. این ماده وقتی کاملاً خشک باشد خاصیت آب‌گریزی[3] دارد یعنی به سختی آب جذب می‌کند وآب از روی آن به سرعت عبور می‌کند؛ بنابراین باید به آن شن یا پرلیت اضافه کرد. پیت ماس با پیت فرق دارد؛ پیت ماس یک نوع پیت است که از خزه اسفاگنوم بوجود می‌آید ولی پیت (تورب) اصطلاح گسترده‌تری است و ممکن است از علف‌ها، بوته‌ها، گیاهان آبزی و سایر گیاهان نیز بوجود آید.

[1]. Peat Moss

[2]. Sphagnum

[3]. Hydrophobe

ورمیکولیت

ورمیکولیت[1] یک نوع کانی و ماده معدنی شبیه میکا [2] است (سیلیکات آلومینیوم-آهن-منیزیم) که در دمای 760 درجه حرارت دیده است و به عنوان اصلاح‌کننده خاک عمل می‌کند. رنگ متغیر از قهوه‌ای تا خاکستری، نقره‌ای و طلایی دارد و برای سبک کردن خاک، ایجاد تخلخل و بهبود هوا‌رسانی به ریشه، افزایش زهکشی و حفظ رطوبت خاک استفاده می‌شود.

PH آن تقریباً خنثی است. CEC نسبتاً بالایی دارد و مواد غذایی زیادی را در خود نگه می‌دارد و از آبشویی سریع خاک جلوگیری می‌کند. ورمیکولیت 3 تا 4 برابر وزن خشک خود میتواند آب جذب و نگهداری‌ کند. دارای عناصر غذایی و مواد معدنی است و برخی عناصر مانند پتاسیم، آهن، منیزیم، منگنز و کلسیم را در اختیار گیاهان قرار می‌دهد. ظرفیت نگهداری آب آن بیشتر ولی قدرت تخلخل و هوادهی آن کمتر از پرلیت است. ورمیکولیت نباید با خاک معمولی ترکیب شود چون فشرده می‌گردد و تهویه آن به شدت کاهش می‌یابد.

ورمیکولیت از معدن استخراج می‌شود، پس از استخراج از زمین، ورمیکولیت در کوره های صنعتی گرم می شود، جایی که ساختار آن تغییر می کند. این فرآیند “لایه برداری” نامیده می شود، با گرما (760 درجه) و فشار شدید فرآوری می‌گردد تا منبسط شود. نام آن به خاطر ظاهر کرم مانند و مجعد آنست که از واژه لاتین” Vermiculus ” به معنای “کرم کوچک”گرفته شده است. این ماده به دلیل حرارت دیدن استریل می‌باشد.

ورمیکولیت یک ماده مفید برای نگهداری پیاز و ریشه گیاهان در زمستان است؛ همچنین مانند پرلیت دارای سایز‌بندی‌های مختلف است که هرکدام مصارف خاص خود را دارند. ورمیکولیت به طور طبیعی منجر به آزاد شدن منیزیم و جذب مقادیر زیادی از پتاسیم و آمونیوم می‌شود. ورمیکولیت بدلیل حالت اسفنجی به راحتی متراکم می‌شود بنابراین مقادیر زیاد آن در خاک گلدان ممکن است سبب متراکم شدن خاک شود.

[1]. Vermiculite

[2] . Mica

پوکه رسی (لیکا)

لیکا یا پوکه رسی[1]، دانه‌های رس حرارت دیده (در دمای 700 درجه) است که استریل بوده و عاری از تخم آفات، بذور علف هرز و بیماری است. CEC بالایی ندارد ولی ظرفیت تبادل کاتیونی آن از ماسه بیشتر است. سطح PH آن از اسیدی تا قلیایی (4.5 الی 9) متغیر است ولی اثر کمی روی PH خاک می‌گذارد.

برای اصلاح خواص فیزیکی خاک، افزایش تخلخل و بهبود هوا‌رسانی به ریشه، می‌توان نوع ریز آن را با خاک ترکیب کرد. آب کمتری را نسبت به پرلیت نگهداری می‌کند ولی از پرلیت ساختار قوی‌تری دارد. برای جلوه بهتر گلدان و زیبایی بیشتر، از نوع درشت آن در سطح خاک استفاده می‌شود.

برای بهبود زهکش گلدان، از نوع درشت آن در کف آن استفاده می‌گردد. لیکا در کشت هیدروپونیک به تنهایی نیز به عنوان بستر کشت استفاده می‌شود. اضافه کردن آن به بستر کشت گیاهان گوشتی، تهویه و زهکش خوبی را فراهم می‌کند.

[1]. Expanded Clay

سایر مواد

برگ پوسیده^[1]

برگ پوسیده به منظور سبک کردن و بهبود زهکش و نفوذ‌پذیری خاک به آن اضافه می‌شود. رنگ آن قهوه‌ای تیره تا سیاه است. ارزش غذایی چندانی ندارد و شامل پوسیده ساقه و برگ و دمبرگ گیاهان است. جلوگیری از چسبندگی خاک و ایجاد تخلخل هوایی خوب در خاک از مزایای آن است.

همچنین آب را در خود نگه می‌دارد و به دلیل خاصیت اسیدی محلی برای رشد باکتری‌های مفید در خاک است. برگ اگر نپوسیده باشد و بصورت تازه و خرد شده در خاک گلدان استفاده شود حداقل 6 ماه طول می‌کشد تا بپوسد .

بدلیل نسبت کربن به ازت بالا (C: N) در طی این مدت، ازت زیادی از خاک جذب می‌کند؛ همچنین ممکن است حالت لجنی پیدا کند و محلی برای رشد آفات مخصوصاً پشه قارچی شود؛ بنابراین برگ چیپس شده نپوسیده برای گیاهان خانگی گزینه مناسبی به شمار نمی‌رود و بیشتر توسط گلخانه دار‌ها مصرف می‌شود؛ زیرا هم بسیار ارزان است و هم سرعت رشد گیاهان در گلخانه‌ها بیشتر بوده و ازت کافی در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد.

ایراد اصلی آن استریل نبودن و وجود احتمالی تخم آفات و عوامل بیماریزا در آن است؛ همچنین اگر به تنهایی استفاده شود بدلیل روی هم افتادن لایه‌های برگ و حبس طولانی مدت رطوبت، محل مناسبی برای رشد و نمو پشه و مگس‌های قارچی می‌شود. یکی از مواد مفید برای ترکیب با برگ پوسیده، برگ درختان سوزنی است.

ضایعات چای

منظور از ضایعات چای ساقه و برگ‌های نامرغوب گیاه چای است که در کارخانجات آن‌ها را دور می‌ریزند. این ضایعات حاوی عناصر غذایی مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منیزیم، کلسیم و منگنز بوده بنابراین ارزش غذایی بالایی دارند. ضایعات چای سبب بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک می‌شود. تخلخل و قابلیت نگهداری رطوبت را افزایش می‌دهد؛

همچنین بدیل افزایش اسیدیته خاک (کاهش PH) منجر به بهبود جذب آهن می‌شود؛ بنابراین احتمالاً سبزینگی گیاهان برگ سبز را افزایش می‌دهد؛ از طرفی منجر به افزایش کنتراست رنگی برگ‌ها در گیاهان برگ رنگی مانند حسن یوسف می‌شود؛ به دلیل داشتن اسید تانیک^[2^] ضدباکتری و ضدقارچ است و آفات و امراض را از خاک دور می‌کند. دقت شود منظور از ضایعات چای تفاله چای دم کرده نیست زیرا تفاله چای خواص ضایعات چای را ندارد.

شلتوک برنج[3]

همان پوست برنج (لایه‌ی زرد، زبر و زمخت روی دانه برنج) است که در طی فراوری برنج در مرحله اول آسیاب از آن جدا شده و به عنوان مواد زائد به حساب می‌آید. برای سبک کردن و نرم کردن خاک استفاده می‌شود و به دلیل خواص هندسی باعث بهبود تخلخل و زهکشی می‌گردد. آب را جذب نمی‌کند و در طول زمان بسیار آهسته تجزیه می‌شود.

پوست برنج ارزش غذایی اندکی دارد ولی به دلیل داشتن کربن زیاد، وقتی کمپوست می‌شود می‌تواند ظرفیت نگهداری آب و مواد مغذی خاک را افزایش دهد. پوست کمپوست نشده نیز پس از مدتی با دریافت رطوبت پوسیده شده و جذب خاک می‌گردد؛ ولی بدلیل نسبت کربن به ازت بالا (C: N) در طی این مدت ازت زیادی از خاک جذب می‌کند؛

بنابراین بهتر است این ماده با مواد غنی از نیتروژن مانند ضایعات گیاهی سبز یا کود دامی مخلوط شود و پس از کمپوست شدن به عنوان به یک اصلاح‌کننده به خاک استفاده شود؛ البته در صورت استفاده بصورت خالص می‌تواند جایگزین پرلیت برای بهبود تخلخل و زهکش باشد.

تولید‌کنندگان گل و گیاه برای اینکه مانع بیرون زدن ریشه‌های گیاه از زیر گلدان شوند مقداری ( ۳ الی ۸ سانت ) پوست برنج خالص یعنی بدون ترکیب با خاک در کف گلدان میریزند. در کشت هیدروپونیک به عنوان محیط رشد(ماده نگهدارنده) و یا به عنوان مالچ نیز می‌توان از آن استفاده کرد.

پوست بادام زمینی[4]

پوست بادام زمینی سرشار از ازت بوده و خاک را غنی می‌کند؛ همچنین سبب بهبود زهکشی و تخلخل خاک و هوادهی به ریشه‌ها شده و خاک را سبک می‌نماید. به عنوان مالچ برای حفظ رطوبت نیز می‌توان از آن استفاده کرد.

حداقل 3 ماه طول می‌کشد تا در خاک بپوسد و مواد غذایی آن جذب شود و بهتر است ابتدا بصورت کمپوست درآید و سپس به بستر کشت گیاهان اضافه گردد؛ هرچند اضافه کردن مستقیم آن به خاک سبب کمبود ازت برای گیاه نمی‌شود؛ چون نسبت کربن به ازت (C: N) آن پایین است.

زغال چوب^[5]

فواید زغال چوب برای باغبانی، در حدود 1500 سال پش توسط مردم آمازون کشف شد که از آن برای بارور کردن خاک استفاده می‌کردند. این ماده باعث افزایش سطح کلسیم، منیزیم، فسفر و پتاسیم موجود در خاک می‌شود. افزودن زغال چوب به بستر کشت گیاهان آپارتمانی موجب ضدعفونی شدن بستر، افزایش میکرو ارگانیسم‌های مفید، جلوگیری از حملات قارچی و باکتریایی به ریشه، دفع آفات و افزایش پتاسیم قابل جذب برای گیاهان می‌شود؛

همچنین منجر به بهبود بافت خاک، افزایش تخلخل و زهکش، جذب رطوبت اضافی محیط ریشه و پیشگیری از پوسیدگی ریشه می‌گردد. زغال چوب بو‌های نامطبوع گلدان را از بین می‌برد و سرعت رشد گیاه را افزایش می‌دهد. زغال چوب در ساخت تراریوم‌ها جایگاه ویژه‌ای دارد؛ زیرا سبب حذف بو‌های نامطبوع و کاهش ریسک پوسیدگی‌های قارچی و باکتریایی ریشه می‌شود.

توصیه می‌شود برای کاکتوس‌ها و ساکولنت‌ها ۱۰ درصد و برای سایر گیاهان آپارتمانی ۵ درصد حجمی پودر زغال چوب به بستر کشت اضافه گردد. استفاده بیش از حد از زغال، به دلیل قلیایی کردن بستر کشت گیاهان آپارتمانی برای آنها مضر است. در صورت ریشه دار کردن قلمه را در آب می‌توان یک تکه از زغال را در انتهای ظرف قرار داده تا از رشد باکتری‌های مضر جلوگیری شود.

زغال چوب فعال[6] نسبت به زغال چوب معمولی فواید بیشتری برای گیاهان دارد. زغال فعال در دمای بالاتری تولید شده و قدرت جذب و تخلخل بیشتری دارد.

[1]. Leaf Mold

[2]. Tannic Acid

[3] . Rice Hulls

[4] . Peanut Shells

[5]. Charcoal

[6] . Activated Charcoal

ترکیب خاک گیاهان آپارتمانی

با توجه به اینکه نمی‌توان یک فرمول یکسان برای تمام گیاهان آپارتمانی در نظر گرفت، شش دسته‌بندی به شرح زیر برای ترکیب خاک گیاهان آپارتمانی یا درست‌تر بگوییم بستر کشت گیاهان آپارتمانی ارائه گردیده است:

بسترکشت گیاهان گوشتی

این بستر باید زهکش و تخلخل عالی و مواد غذایی کافی داشته باشد و پس از آبیاری سریع خشک شود؛ بطور مثال برای کاکتوس‌ها از ترکیب زیر می‌توان استفاده کرد:

شن و ماسه شسته شده (۶۰%)+ ورمی کمپوست (۱۰%)+ پرلیت (۱۰%)+ کوکوپیت (۱۰%)+ زغال چوب (۱۰%)

برای سانسوریا، زامیفولیا، برگ قاشقی و سایر گوشتی‌ها از ترکیب زیر می‌توان استفاده کرد:

شن و ماسه شسته شده (۴۰%)+ پرلیت (۲۰%)+ کوکوپیت (۲۰%)+ پیت ماس (10%)+ زغال چوب (۱۰%)

بستر کشت بنفشه آفریقایی

تهیه بستر کشت بنفشه آفریقایی به دلیل حساسیت زیاد نیاز به دقت خاصی دارد و معمولاً از یکی از ترکیبات زیر برای آن استفاده می‌گردد:

پرلیت + پیت ماس به نسبت برابر

پیت ماس(50 درصد)+ پرلیت(25 درصد)+ ورمیکولیت(25 درصد)

بستر کشت ارکیده‌ها و بروملیاد‌ها

ارکیده‌ها و بروملیاد‌ها به دلیل اینکه در زیستگاه طبیعی خود گیاهان هوازی هستند نیاز به یک بستر کشت بسیار متخلخل با زهکش عالی دارند بطور مثال:

پیت ماس(یک واحد) + پوست خرد شده درخت (یک واحد) + پرلیت (یک واحد) + لیکا (یک واحد)

پوست خرد شده درخت (4 واحد) + پرلیت (یک واحد) + زغال چوب (یک واحد)

پوست درخت صنوبر و کاج برای ارکیده مناسب‌تر هستند.

بستر کشت اغلب گیاهان آپارتمانی

این بستر باید سبک، غنی از عناصر غذایی، دارای زهکش و تخلخل مناسب و ظرفیت نگهداری آب و مواد غذایی کافی باشد؛ بطور مثال می‌توان از یکی از ترکیبات زیر استفاده کرد:

ترکیب برابر حجمی از کوکوپیت، پرلیت و پیت ماس

کوکوپیت (۴۰%)+ پرلیت (۴۰%)+ ورمی کمپوست (۲۰%)

شن و ماسه شسته شده (30%)+ پرلیت (۲۰%)+ ورمی کمپوست (۲۰%)+ برگ پوسیده (10%) + پوست برنج (۱۰%) + پوست بادام زمینی (۱۰%)

بستر کشت بذر

برای بذر باید از بستری استفاده کرد که علاوه بر تخلخل خوب، مواد غذایی کافی نیز داشته باشد تا عناصر غذایی پس از جوانه زنی در اختیار گیاه قرار گیرند؛ بطور مثال می‌توان از ترکیبات زیر استفاده کرد:

کوکوپیت (۳۰%)+ پرلیت (۲۰%) + پیت ماس (۵۰%)

ترکیب برابر حجمی از پیت ماس، پرلیت و ورمیکولیت

پرلیت (40%)+کوکوپیت (40%) + ورمی کمپوست (20%)

بستر کشت قلمه

برای قلمه زنی بهتر است از بستری استفاده کنید که مواد غذایی نداشته باشد تا احتمال بروز بیماری‌های قارچی و پوسیدگی قلمه کاهش یابد؛ بنابراین استفاده از پیت ماس برای این بستر توصیه نمی‌شود. وجود کود نیز در این بستر زیان‌آور است؛ زیرا بدلیل داشتن قارچ‌های ساپروفیت (تجزیه کننده) قلمه را دچار پوسیدگی می‌کند.

ترکیب برابر حجمی از ماسه و کوکوپیت

پرلیت یا ورمیکولیت به تنهایی

خزه اسفاگنوم به تنهایی

ترکیب برابر حجمی از پرلیت و کوکوپیت

نکات مهم بستر کشت گیاهان آپارتمانی

اگر درصد کوکوپیت و پیت ماس در بستر کشت گیاهان خانگی زیاد باشد، بستر پس از خشک شدن به سختی آب جذب می‌کند؛ بنابراین باید آبیاری گلدان را بصورت مرحله‌ای و تدریجی انجام دهید تا آب جذب خاک شود. برای رفع این مشکل می‌توانید مقداری شن و ماسه به بستر کشت اضافه کنید.

برای گیاهان حساس به پوسیدگی ریشه مانند سانسوریا و زامیفولیا، شن و ماسه بیشتری به بستر کشت اضافه کنید تا تخلخل آن افزایش یافته و سریعتر خشک شود. از شن و ماسه مصالح فروشی‌ها نیز می‌توانید استفاده کنید؛ البته باید چند بار آن را شست و شو دهید تا خاک رس اضافی و املاح مضر آن خارج شود.

هرچه محیط نگهداری گیاهان شما کم نور‌تر است باید تخلخل بستر کشت خود را افزایش دهید تا سریعتر خشک شده و احتمال بروز بیماری در گیاه کاهش یابد. برای این منظور می‌توانید از شن و ماسه، پرلیت و یا پوکه رسی ریز استفاده کنید.

بهترین خاک گیاهان آپارتمانی چیست؟

بهترین بستر برای گیاهان آپارتمانی آنست که “غنی از عناصر غذایی و دارای زهکش و تخلخل کافی باشد، ظرفیت کافی در نگهداری آب و مواد غذایی داشته باشد، سبک باشد و ریشه گیاه براحتی بتواند در آن توسعه یابد و تنفس کند. “

بنابراین اگر مواد مختلف را طوری با هم ترکیب کنید که تمامی شروط بالا محقق شود به بهترین بستر کشت برای گیاهان خود دست پیدا کرده‌اید.

ضدعفونی کردن خاک گیاهان آپارتمانی

معمولاً شبه خاک‌ها مخضوصاً کوکوپیت، پرلیت و ورمیکولیت استریل هستند، ولی اگر بخواهیم از خاک معمولی یا همان خاک زراعی و خاک باغچه یا از مواردی نظیر برگ پوسیده به عنوان بستر کشت گیاهان آپارتمانی استفاده کنیم باید آن‌ها را ضدعفونی کنیم؛ زیرا ممکن است دارای عوامل بیماری‌زای قارچی یا باکتریایی یا تخم آفات و دانه‌های علف هرز باشند که این امر می‌تواند منجر به بیماری و حتی مرگ گیاه گردد. برای استریل و ضدعفونی کردن خاک گیاهان آپارتمانی می‌توان از روش‌های زیر بهره جست:

استفاده از حرارت بالا[1]

در این روش باید در ابتدا خاک گیاهان آپارتمانی را کمی مرطوب کنید؛ سپس آن را در دیگی بریزید یا داخل مایکروفر بگذارید؛ حرارت را به 180 تا 200 درجه فارنهایت (82 تا 93 درجه سانتی‌گراد) برسانید و ۳۰حداقل دقیقه در این حالت بماند؛ پس از سرد شدن می‌توانید از آن استفاده کنید. در این روش تمام میکروارگانیسم‌های مفید و مضر خاک از بین ‌می‌روند.

استفاده از بخار آب جوش[2]

در این روش خاک گیاهان آپارتمانی را 15 الی 30 دقیقه در معرض بخار آب جوش (82 درجه سانتیگراد) قرار دهید تا ضدعفونی شود.

استفاده از آب جوش

در این روش خاک گیاهان آپارتمانی را درون یک گلدان بزرگ ریخته و با آب جوش حسابی آبیاری کنید تا تمام آن خیس شود؛ پس از سرد شدن می‌توانید از آن استفاده نمایید.

استفاده از ماکروویو[3]

ابتدا خاک گیاهان آپارتمانی خود را کمی مرطوب کنید؛ سپس آن را در ظرفی ریخته و با فویل بپوشانید؛ چند سوراخ برای تهویه روی فویل ایجاد کنید و ظرف را داخل ماکروویو بگذارید؛ حرارت را تا آخرین درجه بالا برده و 90 ثانیه صبر کنید و سپس خاک را خارج کنید.

استفاده از نور خورشید

در این روش خاک گیاهان آپارتمانی خود را مرطوب کرده و آن را در یک پلاستیک مشکی بریزید و در مکانی با حداقل 8 ساعت نور مستقیم خورشید قرار دهید تا دما حداقل به 110 تا 125 درجه فارنهایت (43 تا 51 درجه سانتی‌گراد) برسد. 4 هفته کیسه خاک را ر‌ها کنید. فقط در این مدت هر چند روز یکبار خاک را زیر رو رو کنید. به این روش آفتاب دهی یا سولاریزاسیون[4] می‌گویند.

استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های شیمیایی

در این روش با استفاده از قارچ کش، باکتری کش و آفت‌کش، خاک گیاهان آپارتمانی خود را به طور کامل آبیاری کنید؛ سپس هوادهی کرده و اجازه دهید تا خشک شود؛ پس از آن می‌توانید از آن استفاده کنید.

برای ضدعفونی خاک گیاهان آپارتمانی از آب اکسیژنه نیز میتوانید استفاده کنید. آب اکسیژنه 3 درصد را به نسبت 1 به 30 با آب مخلوط کنید و خاک را با آن آبیاری نمایید و اجازه دهید خاک خشک شود.

[1] . Oven Sterilization

[2] . Steam Sterilization

[3] . Microwave Sterilization

[4] . Soil Solarization

آیا گیاهان آپارتمانی را می‌توان در آب نگهداری کرد؟

بله، میتوان به عنوان بستر کشت گیاهان آپارتمانی از آب تنها استفاده کرد، البته با رعایت اصول خاص و توجه به نکات زیر:

خاک و یا شبه خاک به دلیل داشتن خاصیت بافری به یکباره تغییر PH نمی‌دهند و تغییرات اسیدیته در اثر کوددهی در آن‌ها تدریجی اتفاق می‌ا‌فتد؛ ولی در آب تغییرات PH ناگهانی و یکباره بوده و بنابراین کوددهی به گیاه تنش وارد می‌کند. برای گیاهانی که در آب نگهداری می‌شوند باید از کود‌های مخصوص استفاده گردد.

انتقال گیاهی که مدتی در آب زندگی کرده است به بستر کشت جامد مانند خاک، احتمال از بین رفتن و تلف شدن آن را بالا می‌برد. (به دلیل رشد ریشه‌های ظریف و مویین در گیاه)

قلمه بسیاری از گیاهان را می‌توان در آب ریشه دار کرد ولی هنگام انتقال به یک بستر کشت جامد مانند خاک، احتمال ایجاد شوک و تنش و از بین رفتن گیاه وجود دارد.

اگر می‌خواهید گیاهان خانگی خود را در آب نگه دارید از روش هیدروپونیک استفاده کنید. در این روش نیاز به تجهیزات خاصی دارید مانند سبد یا گلدان هیدروپونیک، ظرف نگهدارنده آب، مواد ثابت‌کننده گیاه

مزیت این روش آنست که از بابت آبیاری و تغذیه گیاهان، خیالتان راحت می‌شود و چون نیازی به بستر کشت جامد نیست مشکلاتی مانند تهیه بستر و یا استریل کردن آن نیز وجود نخواهند داشت.

هیدروپونیک کردن گیاهان آپارتمانی

بهترین روش برای نگهداری گیاهان آپارتمانی در آب، هیدروپونیک کردن گیاهان آپارتمانی است. در زبان لاتین HYDRO به معنی آب و PONOS به معنی کار است و هیدروپونیک به معنای کار با آب میباشد.در کشاورزی هیدروپونیک به معنی زراعت بدون خاک است که مهمترین مزیت آن، صرفه جویی قابل ملاحظه در مصرف آب و مواد غذایی و کاهش احتمال بیماری ها و آفات به دلیل حذف خاک از سیستم کشت میباشد. کشت هیدروپونیک به سه روش تقسیم بندی میگردد:

1-روش آبکشت: در این روش از آب به عنوان بستر کشت گیاه استفاده شده و مواد غذایی به صورت محلول های آبی در اختیار ریشه گیاه قرار میگیرند.

2-روش شبه خاک: در این روش از موادی نظیر کوکوپیت، پرلیت و پیت ماس به عنوان بستر کشت گیاهان استفاده میشود و چون بستر مواد غذایی ندارد، عناصر غذایی بصورت محلول در آب در اختیار ریشه گیاه قرار میگیرند.

3-روش هواکشت: در این روش ریشه گیاه در هوا معلق بوده و آب و مواد غذایی از طریق مه‌پاش در اختیار ریشه قرار میگیرند.

در کشت هیدروپونیک گیاه نیازی ندارد که انرژی خود را صرف تولید سیستم ریشه‌ای گشترده و عمیق نماید چون آب و مواد غذایی را براحتی از طریق نوک ریشه ها که داخل محلول غذایی هستند جذب خواهد کرد.

هیدروپونیک کردن گیاهان آپارتمانی سبب کاهش مشکلات مربوط به آبیاری گیاهان در بستر های خاکی مانند آبیاری ناکافی یا آبیاری زیاد و پوسیدگی ریشه میشود.

همچنین احتمال بروز بیماری و آفات نیز کاهش میابد.

روشی که در هیدروپونیک کردن گیاهان آپارتمانی استفاده میشود روش آبکشت است که در ادامه همراه اجزای آن توضیح داده شده است:

ماده نگهدارنده گیاه: معمولاً در هیدروپونیک کردن گیاهان آپارتمانی، از هیدروگرانول، لیکاپون یا همان لیکا برای استقرار گیاه و نگهداری از ریشه آن استفاده میشود. البته میتوان از پشم سنگ و کوکوپیت نیز استفاده کرد ولی لیکاپون متخلخل تر است و اکسیژن بیشتری به ریشه میرساند و میزان جذب رطوبت آن نیز به گونه ای است که برای گیاهان آپارتمانی مناسب تر است.

لیکاپون هیچ ارزش غذایی‌ایی برای گیاه ندارد و صرفا به عنوان «بستر کشت» برای نگه داشتن تنه یا ساقه ی گیاه در گلدان هیدروپونیک استفاده میشود؛ از طرفی سبب نوسان PH آب نمیشود.

نکته مهم اینکه باید لیکاپون را به طور کامل با آب بشویید تا هیچ گونه گرد و غباری به همراه نداشته باشد، بهتر است آن را نیم ساعت در تشتی پر از آب بگذارید تا خیس بخورد.

برای تغذیه گیاه خود باید از کودهای مخصوص هیدروپونیک استفاده کنید که به دو شکل مایع و پودری موجود می باشند. کودهای شیمیایی معمولی مثل NPK که در بسترهای کشت جامد استفاده میشوند نباید برای کشت هیدروپونیک بکار روند. زیرا سبب نوسان شدید اسیدیته خاک و آسیب به گیاه میشوند.

نکته مهم دیگر در هیدروپونیک کردن گیاهان آپارتمانی اینست که باید هر هفته یا دو هفته یکبار آب داخل مخزن را تخلیه و با آب تازه جایگزین کنید.

گلدان هیدروپونیک: این گلدانها از دو قسمت تشکیل شده اند:

1-مخزن نگهدارنده آب که جداره خارجی گلدان را تشکیل میدهد.

2-سبد کشت گیاه که مشبک بوده و دارای شکافها و درزهایی است تا پس از استقرار گیاه در آن نوک ریشه های گیاه بتوانند از این شکافها وارد محلول آبی شود.